Dwa źródła powołania do spadku
Do spadku dochodzi się na podstawie testamentu albo z ustawy. Gdy istnieje ważny testament, ma on pierwszeństwo. W braku testamentu dziedziczenie następuje według ustawowej kolejności krewnych oraz małżonka. Pozycję osób najbliższych chroni zachowek, czyli roszczenie pieniężne przysługujące określonym członkom rodziny, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie.
Zachowek w skrócie
Uprawnionymi do zachowku są co do zasady zstępni, małżonek i rodzice, gdy byliby powołani do spadku z ustawy. Wysokość wynosi połowę udziału, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku małoletnich i trwale niezdolnych do pracy dwie trzecie. Sąd może rozłożyć zapłatę na raty albo odroczyć termin, a wyjątkowo obniżyć wysokość świadczenia, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczności.
Dziedziczenie z testamentu
Forma i ważność testamentu
Najczęstsze formy to testament własnoręczny oraz notarialny. Własnoręczny musi być w całości napisany ręcznie, podpisany i datowany. Notarialny zapewnia pełną pewność co do formy i treści, pozwala też na zapis windykacyjny, czyli skuteczne przeniesienie własności oznaczonej rzeczy w chwili śmierci. Testamenty szczególne, jak ustny przy obawie rychłej śmierci, występują rzadziej i mają krótszy okres ważności.
Odwołanie i zmiana
Spadkodawca może w każdej chwili zmienić lub odwołać testament. Najprościej sporządzić nowy dokument z wyraźnym stwierdzeniem, że poprzedni traci moc. Odwołanie następuje także przez zniszczenie testamentu albo zmianę jego treści w sposób niebudzący wątpliwości.
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku, możliwe tylko z przyczyn wskazanych w ustawie. Musi być opisane w testamencie i oparte na konkretnych faktach. Jeżeli przyczyny nie zachodzą, wydziedziczenie będzie nieskuteczne, a uprawnionym przysługuje roszczenie o zachowek.
Zapis i polecenie
Zapis zwykły tworzy roszczenie o wydanie określonej korzyści przez spadkobiercę. Zapis windykacyjny w testamencie notarialnym powoduje przejście własności rzeczy z chwilą śmierci. Polecenie może zobowiązać spadkobiercę do określonego działania, na przykład do opieki nad grobem.
Dziedziczenie bez testamentu
Krąg spadkobierców ustawowych
W pierwszej grupie dziedziczą dzieci zmarłego oraz małżonek w częściach równych, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całego spadku. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym. Gdy zmarły nie pozostawił zstępnych, dziedziczą małżonek i rodzice, a dalej rodzeństwo i ich zstępni. W braku powyższych kręgów dziedziczą dziadkowie i ich zstępni, a ostatecznie Skarb Państwa.
Małżonek a ustrój majątkowy
Dziedziczeniu podlega majątek osobisty zmarłego oraz udział, który przysługiwał mu w majątku wspólnym. Najpierw rozlicza się wspólność majątkową, dopiero potem ustala udziały spadkowe. Trwała separacja orzeczona przez sąd wyłącza dziedziczenie małżonka.
Przysposobienie i powinowactwo
Dziecko przysposobione dziedziczy po rodzicach adopcyjnych jak dziecko biologiczne. Powinowaci nie należą do kręgu ustawowych spadkobierców.
Długi spadkowe i ochrona spadkobierców
Co wchodzi do długów spadkowych
Do długów spadkowych zalicza się zobowiązania zmarłego z umów i czynów niedozwolonych, koszty pogrzebu w rozsądnych granicach, koszty ostatniej choroby oraz roszczenia o zachowek i wykonanie zapisów.
Oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku
Spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu, aby złożyć oświadczenie. Może przyjąć spadek wprost, przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucić. Oświadczenie składa się przed sądem lub u notariusza.
Domyślne dobrodziejstwo inwentarza
Jeśli w terminie nie złożono żadnego oświadczenia, przyjęcie następuje z dobrodziejstwem inwentarza. Odpowiedzialność za długi jest ograniczona do wartości aktywów spadku ustalonej w wykazie albo spisie inwentarza.
Małoletni i osoby pod opieką
W imieniu małoletnich oświadczenie składa przedstawiciel ustawowy. Co do zasady przyjęcie następuje z dobrodziejstwem inwentarza. Odrzucenie wymaga zgody sądu opiekuńczego, dlatego trzeba działać szybko.
Wykaz lub spis inwentarza
Wykaz można sporządzić samodzielnie na urzędowym formularzu. Spis sporządza komornik. Dokument porządkuje aktywa i zobowiązania oraz ułatwia rozmowy z wierzycielami.
Potwierdzenie praw do spadku i kolejne kroki
Sąd albo notariusz
Prawa do spadku potwierdza się przez postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo przez akt poświadczenia dziedziczenia. Notarialna ścieżka wymaga zgodności co do kręgu spadkobierców i braku sporu. W sprawach spornych pozostaje droga sądowa.
Dział spadku i rozliczenia darowizn
Po stwierdzeniu nabycia spadku współspadkobiercy mogą dokonać działu umownie albo w sądzie. Przy dziale uwzględnia się darowizny zaliczane na schedę zstępnych oraz ewentualne nakłady. Jeżeli w spadku jest mieszkanie obciążone kredytem, konieczne są uzgodnienia z bankiem dotyczące przejęcia długu.
Scenariusze praktyczne
Jest testament i są długi
W pierwszej kolejności weryfikuje się ważność testamentu i krąg powołanych. W terminie sześciu miesięcy warto rozważyć przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucenie. Wykonanie zapisów dostosowuje się do realnego stanu majątku, a roszczenia o zachowek można spłacać w ratach po decyzji sądu.
Nie ma testamentu, zmarły pozostawił długi
Ustala się krąg ustawowych spadkobierców i składa odpowiednie oświadczenia. Domyślne dobrodziejstwo inwentarza ogranicza odpowiedzialność do wysokości aktywów. Dla porządku sporządza się wykaz albo wnioskuje o spis.
Testament podważony albo nieważny
Gdy testament okaże się nieważny, wraca porządek ustawowy i ewentualne roszczenia o zachowek wobec osób, które uzyskały korzyści.
Kredyt hipoteczny w spadku
Kredyt nie wygasa po śmierci dłużnika. Spadkobiercy, którzy przyjmują spadek, wstępują w zobowiązanie w granicach przyjętego reżimu odpowiedzialności. Wymagane bywają aneksy do umowy i zgoda banku na przejęcie długu.
Rola prawnika spadkowego
Prawnik przygotuje testament i dobierze właściwą formę rozrządzeń, wyjaśni skutki darowizn, pomoże w wyborze trybu notarialnego albo sądowego, sporządzi wykaz inwentarza, poprowadzi rozmowy z bankiem i wierzycielami, a w sporach o zachowek zawnioskuje o raty, odroczenie albo obniżenie świadczenia, gdy spełnione są ustawowe przesłanki.
Najczęstsze błędy w sprawach spadkowych
Zbyt długie oczekiwanie z decyzją o przyjęciu albo odrzuceniu spadku prowadzi do utraty możliwości wyboru. Brak wykazu inwentarza utrudnia powoływanie się na ograniczenie odpowiedzialności. Samodzielny podział majątku bez formalnego potwierdzenia praw do spadku komplikuje relacje z bankami i urzędami.
Sprawy spadkowe
Kluczowe jest ustalenie podstawy dziedziczenia oraz szybka decyzja co do przyjęcia albo odrzucenia spadku. Przy długach działa mechanizm dobrodziejstwa inwentarza, który ogranicza odpowiedzialność. W razie sporu o zachowek dostępne są narzędzia pozwalające na rozłożenie płatności w czasie. Dobrze przeprowadzony proces pozwala zabezpieczyć interesy rodziny i uporządkować sytuację majątkową po śmierci bliskiej osoby.
Komentarze (0)