Wszędzie tam, gdzie rurami płynie ciecz lub gaz, musi istnieć możliwość regulowania, otwierania i zamykania przepływu. Tę rolę odgrywają zawory. Można je spotkać wszędzie: od przemysłu aż po domy i mieszkania. Przez wiele długich lat dominowały zawory grzybkowe, ale systematycznie ustępują one miejsca kulowym.
Zawory grzybkowe
Miejsce działania zaworu grzybkowego najłatwiej rozpoznać po pokrętle: służy ono do poruszania specjalnego trzpienia, na którego końcu znajduje się grzybek z uszczelką. Taka konstrukcja znajduje się na przykład w tradycyjnych kurkach do ciepłej i zimnej wody. Dociskanie grzybka powoduje ograniczenie, a w końcu zamknięcie przepływu wody. Gdy chodzi o wodę zimną, uszczelka wykonana jest z gumy. Tam natomiast, gdzie płynie woda gorąca albo agresywne ciecze, uszczelka musi być wykonana np. z teflonu.
Istnieje wiele rodzajów zaworów grzybkowych, w tym np. zaporowe proste, zaporowo-zwrotne, kątowe i skośne. Materiały najczęściej stosowane do ich produkcji to żeliwo, stal węglowa i stal kwasoodporna. Czasami grzybek wspomagany jest sprężyną.
Najważniejszym podziałem jest jednak ten wynikający z roli zaworu grzybkowego – odcinającego, przelotowego, regulacyjnego lub zwrotnego.
Zawory kulowe
Te również łatwo rozpoznać: zamiast pokrętła mają dźwignię, czasami zaś wyposażone są w motylka. Owszem, mogą też mieć pokrętło, ale aby otworzyć lub zamknąć zawór kulowy, nie trzeba wykonywać iluś obrotów: wystarczy zmiana położenia dźwigni lub motylka o 90 stopni. W ten sposób obracamy bowiem kulę z przewierconym na wylot otworem. Dopóki ten otwór znajduje się w linii rur, ciecz lub gaz może swobodnie przepływać. Obrót powoduje jednak, że zamiast otworu pojawia się lity metal – tym samym przepływ zostaje zamknięty.
Zawory kulowe do rozmaitych zastosowań przemysłowych można kupować pod adresem medynski.pl/category/zawory-kulowe. Te dla domu – w marketach budowlanych i sklepach z armaturą. Zawory kulowe ½ cala znajdują się często przy wężykach doprowadzających wodę do baterii umywalki, zlewozmywaka lub wanny: motylek w pozycji „zgodnej z rurą” to zawór otwarty, a w poprzek rury – zamknięty. Również w pobliżu kuchenek gazowych można spotkać zawory kulowe, ale już z dźwignią. Niekiedy takie zawory zamykają dopływ wody do mieszkania – to przeważnie zawory dwucalowe.
Raczej zamykanie i otwieranie niż regulacja
Najważniejszym przeznaczeniem zaworów kulowych jest odcinanie dopływu cieczy lub gazu. Mniej nadają się one do regulowania siły przepływu. Pewną specyfiką części zaworów kulowych jest fakt, że ciecz mogłaby trafiać w martwą przestrzeń między kulą a obudową, która nie jest spłukiwana w trakcie eksploatacji. W sieci wodociągowe mogłoby to wywoływać problemy wynikające z gromadzenia się bakterii. Jeśli więc istnieje takie ryzyko, owa martwa przestrzeń jest zatykana materiałem wypełniającym, bywają też stosowane zawory z filtrem.
Dźwignie zaworów kulowych do wody oznaczane są kolorem czerwonym, natomiast tych do gazu – żółtym.
