Jeśli któryś z mazowieckich Piastów dochował się kilku synów, było więcej niż pewne, że po jego śmierci wezmą się oni za łby. Kolejność dziedziczenia to jedno, a własne ambicje – to drugie. I czasem pogodzić się tego nie dało.

Siemowit I zostawił po sobie synów: Konrada i Bolesława, drugich swojego imienia. Starszy z nich w dorosłość wszedł hucznie – w trakcie najazdu Litwinów na siedzibę książęcą w Jazdowie (dziś część Warszawy) został wzięty do niewoli, wcześniej był świadkiem śmierci swojego ojca.

Szczęśliwie jednak Konrad II z niewoli powrócił i objął samodzielne rządy na Mazowszu około 1270 roku. Generalnie można uznać, że kontynuował politykę swego ojca i dziada, również w kwestii dynastycznej – podtrzymał zwyczaj zawierania związków z Piastami śląskimi i ożenił się z księżniczką legnicką, Jadwigą.

Pięć lat później, gdy dorosłość osiągnął młodszy z braci – Bolesław, Konrad zmuszony był wydzielić mu własną dzielnicę. Było to Mazowsze zachodnie z Płockiem, Gostyninem i Sochaczewem oraz Rawą.

Konflikt za 3, 2, 1…

Ale, w sumie zgodnie z klasycznym scenariuszem, młodszy książę nie był z takiej decyzji zadowolony. „Obaj synowie Siemowita I poszli w ślady swojego ojca, zarówno odnośnie zawieranych porozumień politycznych, jak i w kwestii relacji wewnątrzrodzinnych. Podobnie jak w polityce Siemowita I mazowieckiego dużą rolę w okresie panowania jego synów odgrywały relacje ze wschodnimi sąsiadami oraz z książętami władającymi Małopolską. Synowie Siemowita I: Konrad II i Bolesław II — tak, jak ich ojciec z bratem Kazimierzem kujawskim — większość życia walczyli ze sobą, zawierając sojusz z księstwem ruskim, bądź litewskim i przyczyniając się do pustoszenia ziem mazowieckich. Ich wzajemne walki determinowały wybór sojuszników i były główną osią prowadzonej przez nich polityki”¹. Czyli realne korzyści dla stron mizerne, a Mazowsze rozjeżdżane i niszczone przez wojska kolejnych sojuszników/przeciwników.

Moja żona – Zofia

„Wśród małżeństw mazowieckich dominowały związki z Piastami śląskimi oraz dynastiami ruskimi i litewskimi. Te ostatnie zabezpieczały granice Mazowsza przed najazdami litewskimi. Na 16 małżeństw dynastycznych polsko-litewskich (XIII-XV w.) aż 11 to związki mazowiecko-litewskie”². Pierwszym był związek Bolesława II płockiego z Gaudemundą, córką wielkiego księcia litewskiego Trojdena. Dziś pewnie trafiliby na okładki kolorowych magazynów: młody książę, skonfliktowany z własnym bratem, żeni się z poganką, której pobratymcy zamordowali mu ojca. Do tego robi to trochę na przekór własnej matce, stronniczce współpracy z książętami ruskimi. Małżeństwo zawarto w Płocku w 1279 roku, a młoda księżna otrzymała na chrzcie imię Zofia. Para doczekała się dwóch synów – Siemowita i Trojdena, tym samym tworząc szansę na kolejną odsłonę braterskiej dramy wśród mazowieckich Piastów. Młoda księżna zmarła jednak niedługo po narodzinach trzeciego dziecka – córki Anny.

Czasem przeciwko, czasem wespół

Wojna domowa przetaczała się przez Mazowsze przez całą ósmą dekadę XIII wieku: kto wyszarpie więcej z ojcowizny, kto poprze kogo w pretensjach do tronu krakowskiego (tak, obydwaj mieli apetyt na dzielnicę senioralną, a Bolesław dwukrotnie zdobywał Kraków), wreszcie z którym oponentem brata zawrzeć sojusz i jak zabezpieczyć się na wypadek zdrady. „Bilans walk toczonych z bratem Konradem II dla Bolesława II był niekorzystny. Spustoszeniu uległy jego ziemie, złupiony został Sochaczew i Płock. Druga połowa lat osiemdziesiątych XIII w. przyniosła mu więcej klęsk niż zwycięskich momentów w starciach z bratem. Pozostawał jednak w bliskim porozumieniu ze swoimi krewniakami – braćmi stryjecznymi – Leszkiem Czarnym i Władysławem Łokietkiem, które stanowiło przeciwwagę dla ruskiego sojusznika Konrada II”³. Przyjacielskie relacje Bolesława II i Władysława Łokietka niewątpliwie wyróżniały się w czasach, gdy właściwie żaden piastowski książę nie mógł liczyć na stuprocentową lojalność swoich krewnych.

W tle mamy również niekończące się próby opanowania Krakowa. W 1289 roku wojska – nazwijmy to w dużym uogólnieniu – Piastów śląskich i Piastów mazowiecko-kujawskich starły się w trakcie wyprawy na Kraków. Wygrali nasi.

Bolesław II płocki zawarł wtedy układ z bratem, oddając mu, w zamian za pomoc zbrojną i rezygnację z roszczeń do Krakowa, ziemię sandomierską. Krok ten wywołał oburzenie możnych małopolskich, którzy wymówili posłuszeństwo Bolesławowi II płockiemu i obwołali księciem krakowskim Władysława Łokietka. Sprawa była, jak widać, bardzo rozwojowa. Ostatecznie Bolesław wycofał się na Mazowsze, zaś w sierpniu 1289 roku książę wrocławski Henryk IV Probus wyparł Władysława Łokietka z Krakowa.

„W latach 1289–1294 bracia zgodnie realizowali wspólnie przyjętą linię polityczną. Ciekawe, że źródła wskazują na małą aktywność polityczną Konrada II po 1289 r., może Konrad II oddał inicjatywę w ręce Bolesława II. Zatem aktywniej w tym czasie zaznacza się działalność Bolesława II. Możemy się domyślać, że w latach dziewięćdziesiątych XIII w. książęta mazowieccy przyjęli wspólną linię polityczną względem relacji z Krzyżakami, udzielając wsparcia walczącym z nimi Litwinom”⁴.

Żona na wszelki wypadek

W 1291 roku Bolesław ożenił się ponownie. Małżeństwo było układem politycznym, ale tym razem narzeczona przyjechała z południa. Była to siostra władcy czeskiego Wacława II, Kunegunda. Wybór takowy pozwolił obu stronom zabezpieczyć się przed wzajemnymi roszczeniami, zwłaszcza że Wacławowi udało się w tym samym roku opanować Kraków. W roku następnym Bolesław wspomógł szwagra w rozprawie ze swoim dotychczasowym sprzymierzeńcem, Władysławem Łokietkiem. I wszystko wydawało się ogarnięte, gdy 11 października 1294 roku zmarł w Czerwińsku Konrad II czerski, przekazując wszystkie swoje ziemie bratu.

„Jednak Konrad II umierając, nie zdawał sobie zapewne sprawy, że wkrótce jego brat dokona całkowitego zwrotu w relacjach ze swym czeskim szwagrem. Śmierć Konrada II stała się dla Bolesława II punktem zwrotnym w jego działaniach. Po śmierci brata Bolesław II jako władca całego Mazowsza mógł prowadzić w pełni niezależną politykę”⁵. Wzmocniony w ten sposób książę zerwał stosunki z Czechami i nawiązał ponownie kontakty z Władysławem Łokietkiem. Sprawa rzeczywiście okazała się rozwojowa…

A biedna Kunegunda, przesuwana po tej szachownicy jak bezwolna figurka? Najpierw wyrwano ją ze spokojnego świata praskich klarysek, w których klasztorze przebywała od 14 wówczas lat. Potem wydano ją za obcego władcę z dalekiego Mazowsza, któremu natychmiast urodziła dwoje dzieci. Gdy układ polityczny między bratem a mężem się rozpadł, Kunegunda… została odesłana do Pragi, gdzie w 1302 roku wstąpiła do zakonu benedyktynek.

Załóżmy sobie stolicę

W 1262 roku Litwini spustoszyli książęcą siedzibę w Jazdowie (dziś część Warszawy) i zamordowali przebywającego tam Siemowita I. Jakiś czas później to właśnie Bolesław II założył około 4 km na północ od tego miejsca nowy gród książęcy i nowe miasto (podgrodzie), które wspólnie nosiły nazwę Warszowa. Około 1300 roku nastąpiła lokacja miasta Stara Warszawa na prawie chełmińskim. A z każdym kolejnym Piastem potem było już tylko lepiej.

Pechowa data – 1313

„24 kwietnia umiera w Wyszogrodzie bardzo surowy, ale rozsądny i sprawiedliwy książę, gorliwy tępiciel i wróg złodziei, rabusiów i złoczyńców, Bolesław mazowiecki syn Siemowita, syna Konrada mazowieckiego, stryjeczny brat księcia Władysława Łokietka. Pochowano go w katedrze płockiej. Zostawił po sobie trzech synów Siemowita [ur. 1283], Trojdena [1284–6] i Wańkę [ok. 1293], którzy objęli po nim księstwo mazowieckie. Miał w ciągu życia dwie żony: jedną Litwinkę, niezwykle zacną, z którą miał Siemowita i Trojdena, oraz jedną córkę, drugą Czeszkę, z którą miał jednego syna Wacława, zwanego również Wańką i jedną córkę”⁶.

FOTO rycina z „Prawa książąt mazowieckich przełożone na język polski przez Macieja z Rożana r. 1450”, Poznań, 1877, sygn. 33623, domena publiczna

1 Agnieszka Teterycz-Puzio, „Bolesław II mazowiecki. Na szlakach ku jedności”, AVALON, Kraków 2015

2 Mirosław Maciorowski, Beata Maciejewska, „Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana”, Agora SA, Warszawa 2018, s. 421

3 Agnieszka Teterycz-Puzio, „Bolesław II mazowiecki. Na szlakach ku jedności”, AVALON, Kraków 2015

4 tamże

5 tamże

6 Jan Długosz, „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego”, ks. 9, 1300-1370, Biblioteka Narodowa, polona.pl

Sylwester Ziemkiewicz (54)

O dalszym losie starosty zadecydują radni. Dąbrowski: Ja zachowałbym się honorowo