Historia kolęd

Choć słowo „kolęda” jest nam dobrze znane, nie zawsze oznaczało to, co dzisiaj. Słowo „calendae” pochodzi z Rzymu i sięga jeszcze czasów przedchrześcijańskich. Calendae oznaczało wtedy pierwszy dzień miesiąca, w którym ludzie odwiedzali się wzajemnie i składali sobie życzenia.

Kiedy słowo po raz pierwszy przybyło do Polski, jego znaczenie także było nieco inne. Kolęda służyła sługom, w celu okazaniu wdzięczności swojemu panu, za pracę i wynagrodzenie. Za kolędy pracownik także mógł otrzymać wynagrodzenie, dlatego stało się to popularną praktyką.

Następnie kolędy znalazły swoje miejsce w życiu codziennym ludzi. Nie były to nadal pieśni kościelne, co więcej, w kościołach często zakazywano śpiewania „kolęd”, ponieważ były zbyt świeckie i nawiązywały do rzeczy przyziemnych, ludycznych. Znane nam dziś kolędy nazywano wtedy rotulami, kantykami lub kantyczkami.

Dopiero w XVII i XVIII wieku najprężniejszymi ośrodkami twórczości kolędowej stały się klasztory franciszkańskie, benedyktyńskie i karmelitańskie.

Najstarsza polska kolęda

Najstarsza zachowana polska kolęda (napisana w języku polskim), pochodząca z 1424 roku, zaczyna się od słów „Zdrów bądź, Królu anielski”. Na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy z łaciny i ze śpiewników braci czeskich. Tej kolędy raczej nie usłyszymy już w kościele.

Najpopularniejsze kolędy w Polsce

1. Cicha noc

Cicha noc, święta noc,

Pokój niesie ludziom wszem,

A u żłóbka Matka Święta

Czuwa sama uśmiechnięta

Nad dzieciątka snem,

Nad dzieciątka snem.

Cicha noc, święta noc,

Pastuszkowie od swych trzód

Biegną wielce zadziwieni

Za anielskim głosem pieni

Gdzie się spełnił cud,

Gdzie się spełnił cud.

Cicha noc to jedna z najbardziej znanych kolęd na świecie. Powstała w 1818 r. w Niemczech i została przetłumaczona na około 300 języków.

2. Bóg się rodzi

Bóg się rodzi, moc truchleje

Pan niebiosów obnażony

Ogień krzepnie, blask ciemnieje

Ma granice - Nieskończony

Wzgardzony - okryty chwałą

Śmiertelny król nad wiekami

A Słowo Ciałem się stało

I mieszkało między nami

Autorem kolędy był polski poeta Franciszek Karpiński (1741-1825). Autorem muzyki jest najprawdopodobniej Karol Kurpiński, kompozytor epoki klasycyzmu, choć są także teorie, że jest to utwór wyłącznie ludowy

3. Dzisiaj w Betlejem

Dzisiaj w Betlejem, dzisiaj w Betlejem wesoła nowina

Że Panna czysta, że Panna czysta porodziła Syna

Chrystus się rodzi, nas oswobodzi

Anieli grają, króle witają

Pasterze śpiewają, bydlęta klękają

Cuda, cuda ogłaszają.

Chrystus się rodzi, nas oswobodzi

Anieli grają, króle witają

Pasterze śpiewają, bydlęta klękają

Cuda, cuda ogłaszają

Dzisiaj w Betlejem jest polską kolędą. Data powstania utwortu nie jest znana, nie wiadomo także kto napisał jej tekst i muzykę. Najstarsza wzmianka o kolędzie pochodzi z 1878 roku – tekst znalazł się w śpiewniku ks. Siedleckiego. Podobne do znanego nam „Dzisiaj w Betlejem" są dwie kolędy - ukraińska i białoruska. Niemal identyczną pieśń śpiewają też polscy protestanci.

4. Przybieżeli do Betlejem

Przybieżeli do Betlejem pasterze

Grając skocznie Dzieciąteczku na lirze

Chwała na wysokości, chwała na wysokości, a pokój na ziemi

Chwała na wysokości, chwała na wysokości, a pokój na ziemi

Oddawali swe ukłony w pokorze

Tobie z serca ochotnego, o Boże!

Chwała na wysokości, chwała na wysokości, a pokój na ziemi

Chwała na wysokości, chwała na wysokości, a pokój na ziemi

Autor słów i melodii kolędy Przybieżeli do Betlejem jest nieznany. Kolęda pochodzi z XVII wieku. Przez ponad trzy stulecia przechodziła najróżniejsze zmiany. Obecna wersja kolędy Przybieżeli do Betlejem została napisana dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

5. Wśród nocnej ciszy

Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi

Wstańcie, pasterze, Bóg się wam rodzi!

Czym prędzej się wybierajcie

Do Betlejem pospieszajcie

Przywitać Pana

Czym prędzej się wybierajcie

Do Betlejem pospieszajcie

Przywitać Pana

Kolęda Wśród nocnej ciszy, powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Autorzy tekstu oraz melodii kolędy są nieznani. Pierwszy raz kolęda ukazała się w Śpiewniku kościelnym księdza Mioduszewskiego.

6. Pójdźmy wszyscy do stajenki

Pójdźmy wszyscy do stajenki

Do Jezusa i Panienki

Powitajmy Maleńkiego

I Maryję, matkę Jego

Powitajmy Maleńkiego

I Maryję, matkę Jego

Witaj, Jezu ukochany

Od Patriarchów czekany

Od Proroków ogłoszony

Od narodów upragniony

Od Proroków ogłoszony

Od narodów upragniony

Tekst kolędy pochodzi z XVIII wieku, a melodia z XIX w, a jej autor nie jest znany.

7. Jezus malusieńki

Jezus malusieńki leży wśród stajenki

Płacze z zimna nie dała mu matula sukienki.

Płacze z zimna nie dała mu matula sukienki.

Bo uboga była, rąbek z głowy zdjęła,

w który Dziecię owinąwszy, siankiem Je okryła

w który Dziecię owinąwszy, siankiem Je okryła

Pochodzenie utworu jest trudne do ustalenia ze względu na dużą liczbę wariantów tekstu. Pojawia się już jednak w XVIII-wiecznych rękopisach z klasztorów karmelitanek z Krakowa

8. Gdy śliczna Panna

Gdy śliczna Panna Syna kołysała

Z wielkim weselem tak jemu śpiewała

Li, li, li, li, laj, moje Dzieciąteczko

Li, li, li, li, laj, śliczne Paniąteczko

Li, li, li, li, laj, moje Dzieciąteczko

Li, li, li, li, laj, śliczne Paniąteczko

Wszystko stworzenie śpiewaj Panu swemu

Pomóż radości wielkiej sercu memu

Li, li, li, li, laj, wielki Królewicu

Li, li, li, li, laj, niebieski Dziedzicu

Kolęda pochodzi z początku XVIII wieku. Przez cały wiek XVIII i XIX kolęda Gdy śliczna Panna, śpiewana była praktycznie w każdym klasztorze żeńskim. Autor słów i melodii jest nieznany.

9. Oj, maluśki, maluśki

Oj, maluski, maluski, maluski, jako rękawicka

Alboli tyz jakoby, jakoby kawałecek smycka.

Cy nie lepiej by tobie, by Tobie siedzieć było w niebie

Wsak Twój Tatuś kochany, kochany nie wyganiał Ciebie.

Śpiewajcie i grajcie mu

Małemu, małemu

Tam wciornaska wygoda, wygoda, a tu bieda wsędzie,

Ta Ci teraz dokuca, dokuca, ta i potem będzie.

Powstanie kolędy datuje się na XVII w. Jest to pieśń pochodzenia góralskiego – kolęda ludowa z Podhala. Autor słów i melodii jest nieznany.

A wy które kolędy lubicie najbardziej? Napiszcie w komentarzach!

Polskie Kolędy (1)

Najpopularniejsze kolędy i pastorałki w Polsce. Jaka jest ich historia?