Najlepsze polskie książki 2023 roku. Sprawdź typy krytyków

W Polsce wydaje się ponad 30 tysięcy książek rocznie. Od lat obserwuje się wzrost tytułów z literatury popularnej, szczególnie prozy fantastycznej, a także dynamiczny rozwój oferty komiksów i książek dla dzieci i młodzieży. Również od lat na wysokim poziomie utrzymuje się literatura faktu. To tę jako wiodącą prym w 2023 roku wskazała Olga Wróbel, autorka bloga książkowego Kurzojady.

– W 2023 zaskoczył mnie przede wszystkim brak mocnej reprezentacji powieściowej - a mówiąc dokładniej, brak nowych tropów i tematów. Nadal wałkowane są wspomnienia z młodości, traumy dorastania i tajemnice w babcinej szufladzie, a wszystko to w dość konserwatywnym ujęciu pierwszoosobowym, bez stylistycznych eksperymentów. Muszę przyznać, że najlepiej czytało mi się w 2023 literaturę non-fiction, niekoniecznie reportaże – podsumowuje w swoich mediach społecznościowych Olga Wróbel, autorka bloga Kurzojady.

I dodaje, że w swoim zestawieniu 10-ciu najlepszych polskich książek 2023 roku umieściła takie, dzięki którym drgnęły w niej emocje albo intelekt.

Podobnie o swojej liście mówi Justyna Sobolewska, krytyczka literacka i dziennikarka „Polityki”. 12 książek, które się na niej znalazły, opisuje jako takie, do których chętnie jeszcze wróci. Wymienia więcej powieści niż Wróbel.

Komiks o festiwalu młodzieży w 1955 r. numerem jeden? 

Sobolewska jako wydarzenie literackie 2023 roku wskazuje „Festiwal” – powieść graficzną Jacka Świdzińskiego. Ten tytuł jest także numerem jeden w rankingu Olgi Wróbel, która uznaje Świdzińskiego za wyjątkowego, pnącego się nieustannie w górę artystę. W swoim nowym komiksie autor opisał wydarzenia związane ze Światowym Festiwalem Młodzieży i Studentów, który odbył się w 1955 roku w Warszawie. Było to dwutygodniowe otwarcie się Polski na Zachód i próba udowodnienia wyższości socjalizmu nad kapitalizmem.

Wydawnictwo Kultura Gniewu opisuje tę książkę m.in. tak: „Świdziński tworzy pełen ruchu i rytmu pejzaż lata 1955 roku. Wypełnia go marszowy krok, gwar baru czy gonitwa między starymi kamienicami. Świst pocisku, trzask migawki, szelest gazety i skrzek mikrofonu – wszystko to zostało podkreślone formami i kolorami nadającymi narracji szczególną muzyczność. Niezwykła forma „Festiwalu” pozwala poczuć rozdźwięk między tym, co widoczne, a co może zostać zobaczone i tym, co słyszalne, a co może zostać usłyszane. To komiks o odczuwaniu świata na moment przed eksplozją, nawet jeśli nikt z początku nie zauważy, że do niej doszło”.  

Krytycy zachwycają się zarówno warstwą fabularną książki, jak i graficzną. Tak jak w poprzednich komiksach, dominuje prosta kreska i nieskomplikowany rysunek.

Justyna Sobolewska umieściła „Festiwal” poza swoją rankingową 12-stką tytułów. Jako numer jeden wskazała natomiast „Łakome” Małgorzaty Lebdy. Takiego samego wyboru dokonał Michał Nogaś, dziennikarz „Gazety Wyborczej” i Radia Nowy Świat, prowadzący cykl programów o książkach „Nogaś na stronie”.

– Proza Lebdy jest wyjątkowa, bo udało jej się stworzyć w tej książce mikrokosmos, w którym wszystko jest ze sobą połączone – chore i pełne życia zarazem – recenzuje w „Polityce” Justyna Sobolewska.

„Łakome” to sensualna, niespieszna, dzika, prosta, a jednocześnie głęboka i pełna emocji powieść o towarzyszeniu w umieraniu. W tle polska wieś, natura, ekologia.

„Wspomnienia mieszają się z tym, co tu i teraz, ludzkie ze zwierzęcym, troska z furią. Żywe rozpaczliwie sprzeciwia się śmierci. Oszczędna, oddziałująca na zmysły czytających powieść Małgorzaty Lebdy łączy wrażliwość na naturę, której częścią jest człowiek, z maestrią językową. Autorka tworzy wielowarstwową opowieść o sile żywiołów, zachłanności na życie i prywatnym kosmosie w momencie próby” – opisuje Wydawnictwo Znak.

„Chłopki” punktem wspólnym wielu rankingów

Ranking najlepszych polskich książek 2023 według Michała Nogasia ma więcej wspólnego z rankingiem Justyny Sobolewskiej. Oboje wśród najlepszych pozycji wymieniają m.in.: „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Frydryszak, „Segretario” Macieja Hena czy „Jezus umarł w Polsce” Macieja Grynberga. Z kolei zarówno Nogaś, jak i Olga Wróbel jedno z miejsc przyznali „Rumowiskom” Wita Szostaka.

„Chłopki” to opowieść o trudach i znojach, marzeniach i z góry przesądzonym losie kobiet na wsi na początku XX wieku. To historia przekazywanego z pokolenia na pokolenie patriarchatu. To pokazanie ciągłości między sytuacją współczesnych kobiet a ich prababek.

– Stworzenie opowieści o znoju, trudzie i przejawach chłopskiego patriarchatu okazało się trudne – mówiła podczas rozmowy z Michałem Nogasiem dla „Gazety Wyborczej” Joanna Kuciel-Frydryszak. – Losy moich bohaterek – naszych chłopskich babek i prababek – nie obfitowały w spektakularne wydarzenia i były do siebie podobne, trudno więc uniknąć powtórzeń; wydawało mi się, że opisywane przez mnie historie przytłoczą czytelnika, czego zresztą sama doświadczałam podczas pracy nad książką. Wspomnienia i pamiętniki wiejskich kobiet, pisane na konkursy, ogłaszane przede wszystkim w PRL, przynoszą długą listę krzywd, co pokrywa się z opowieściami przechowywanymi w następnych chłopskich pokoleniach – dodaje autorka „Chłopek”.

Z kolei Maciej Hen, autor „Segretario”, opisuje w swej książce awanturnicze losy dwojga cudzoziemców w fascynującym, wielokulturowym Krakowie końca XV wieku. To historia Gredechin Specht, młodziutkiej dziewczyny, która marzy o studiach. Jednocześnie pracuje jako osobisty sekretarz słynnego Filipa Kallimacha – doradcy króla Jana Olbrachta. „Segretario” to porywająca, pełna współczesnych odniesień historia o przekraczaniu granic i binarnych podziałów.

„Rumowiska” Wita Szostaka są opowieścią o rodzinie i rzece, o historycznych pułapkach i wirach wodnych, o mieliźnie i głębi życia.

– Przestudiowałam powieść Szostaka dwa razy – przyznaje Olga Wróbel. – W kolejnej lekturze była to zupełnie inna książka. Historia krakowskiej rodziny sprawia najpierw wrażenie niezbyt skomplikowanej w gruncie rzeczy narracji o życiu i umieraniu, obrastaniu w dobytek i traceniu przedmiotów oraz złudzeń. Kolejne odsłony przeplatane są erudycyjnym esejem o fenomenie rzek, osadzonych w pejzażu i kulturze.

Pozostałe pozycje w rankingu Olgi Wróbel nie pokrywają się z książkowymi typami Justyny Sobolewskiej i Michała Nogasia. Autorka bloga Kurzojady ma na swojej liście zarówno pisarzy-debiutantów, jak i doświadczonych literatów. Zawraca uwagę nie tylko na fabułę, ale i grafikę. Nie brak tu komiksów.

Wszystkie trzy listy najlepszych polskich książek 2023 roku można zobaczyć w photostory poniżej.